De Wespenkrant #8
De Wespenkrant #8
Beste wespenvrienden,
Welkom bij deze nieuwe editie van de Wespenkrant; de gratis nieuwsbrief van de Wespenstichting met de belangrijkste nieuwtjes en ontwikkelingen op het vlak van sociale wespen. Dit keer aandacht voor beginnende wespennestjes, de Nationale Wespentelling, een bedenkelijk advies van een boswachter en de vondst van een nestje van de Aziatische hoornaar in Zuid-Holland.
Embryonesten
Een van de doelen van de Wespenstichting is het populariseren van natuurvriendelijke methoden voor het oplossen van wespenoverlast. De standaardmethode die momenteel door plaagdierbestrijders wordt gebruikt, is dat het wespennest wordt opgespoord en vervolgens wordt platgespoten met een overdosis chemisch bestrijdingsmiddel. Probleem opgelost.
De laatste jaren groeit in de samenleving gelukkig het besef dat vergif geen duurzaam antwoord kan zijn op dit soort alledaagse situaties en wij merken dan ook dat de belangstelling voor onze alternatieve aanpak groeit.
In de Wespenkrant #6 van afgelopen februari hebben we onze duurzame en diervriendelijke checklist voor het oplossen van problemen met wespen en wespennesten besproken. Door onze checklist stap voor stap te doorlopen komt men uiteindelijk uit op de beste aanpak waarmee de overlast verdwijnt op een manier zodat ook de wespen (en andere dieren) er zo weinig mogelijk hinder van hebben.
Omdat momenteel (eind mei) vrijwel alle wespenkoninginnen al begonnen zijn met de bouw van hun nestje krijgen we dagelijks vragen van mensen die zo'n zogenoemd embryonest hebben aangetroffen in hun omgeving. We merken ook dat er veel misverstanden over deze kleine nestjes bestaan waardoor er onnodig veel sneuvelen.
Hieronder een lijstje van veelgehoorde misverstanden:
1. "Een embryonest moet je altijd weghalen want nu kan het nog."
Wespennesten kunnen onder gunstige omstandigheden in de loop van het seizoen behoorlijk groot worden en duizenden wespen bevatten. Maar ieder wespennest is ooit in het voorjaar klein begonnen met slechts één enkele bewoner, namelijk de koningin (uitzondering in Nederland zijn de nesten van Veldwespen die soms met een klein groepje samen een nieuwe kolonie oprichten). Dus een veel gehoord advies voor mensen die bij huis zo'n embryonest vinden is dat ze het zo snel mogelijk moeten verwijderen. Dit misverstand wordt in stand gehouden door plaagdierbestrijders die als 'experts' worden opgevoerd in jaarlijks terugkerende advertenties die handig zijn gecamoufleerd als informatieve artikelen. Zoals deze:
en deze:
Men vergeet daarbij helaas stelselmatig een aantal zaken te vermelden:
Niet iedere wespensoort zorgt voor overlast of een "wespenplaag". De Saksische wesp is bijvoorbeeld een algemeen voorkomende soort die relatief kleine nesten maakt en die niet op zoetigheid afkomt. Bovendien zijn hun nesten normaal gesproken halverwege augustus al uitgestorven.
De overgrote meerderheid van de embryonesten groeit nooit uit tot een volwassen wespennest maar sterft voortijdig af door een natuurlijke oorzaak.
Er bestaan allerlei alternatieve en diervriendelijke methoden om eventuele overlast te voorkomen of te beperken. De meest ingrijpende methode is dat het nest levend verplaatst wordt naar een plek die minder overlast geeft. Maar vaak zijn er ook minder ingrijpende opties mogelijk. Soms is het bijvoorbeeld voldoende om het nest te scheiden van de menselijke leefruimte door middel van metaalgaas.
2. "Embryonestjes moet je snel weghalen omdat ze gevaarlijk zijn."
Zoals eerder gezegd, een beginnend wespennest bevat slechts één bewoner, de koningin. Wespenkoninginnen hebben weliswaar een angel en zijn in staat om te steken maar ze zijn erg schuw en vallen geen mensen aan. Verder geldt in het algemeen voor wespen de regel: hoe kleiner het nest, hoe bescheidener ze zich opstellen ten aanzien van mensen in de buurt. Zolang je een beginnend wespennest niet ruw verstoort, gaat er dus geen gevaar van uit.
3. "Als je een embryonestje weghaalt gaat de koningin elders opnieuw beginnen."
Dit is een veel gehoorde bewering maar de ervaring is helaas anders. Koninginnen wiens embryonest wordt weggehaald beginnen vrijwel altijd op de oude plek opnieuw te bouwen aan een nieuw nestje. Je kunt het verwijderen van haar bouwseltje blijven herhalen totdat die arme koningin de energie er niet meer voor kan opbrengen en sterft. Een ander scenario is dat ze al eerder de moed opgeeft en op zoek gaat naar het nest van een soortgenoot om die met geweld over te nemen (usurperen). Maar dit eindigt altijd in een gevecht waarbij het meestal de indringer is die gedood wordt.
4. "Je kan een embryonestje gewoon verplaatsen naar een andere plek in de tuin."
Soms proberen welwillende mensen zo'n nestje te verplaatsen naar een rustig plekje in de tuin. Maar dit is helaas gedoemd te mislukken. De koningin zal de verplaatsing als traumatisch ervaren en de kans is groot dat ze het beschadigde nest na de verplaatsing zonder omkijken direct verlaat. Daarna zal ze automatisch terugvliegen naar de oude vertrouwde plek waar ze haar nest oorspronkelijk heeft gebouwd. Maar eenmaal daar aangekomen zal ze merken dat het nest er niet meer is en dan staat ze dus met lege handen omdat ze niet meer weet waar het nest dan wel is.
Hoe het ook kan
Als je de natuur een warm hart toedraagt en je bent bereid om over eventuele aangeleerde irreële angsten heen te stappen, kun je zo'n embryonest het beste gewoon laten zitten totdat in ieder geval de embryofase voorbij is. Nadat er een handvol werksters is geboren zal de koningin na enige tijd niet meer zelf op pad gaan en in het nest blijven waar ze zich voortaan veilig kan wijden aan haar voornaamste taak: het leggen van eitjes.
Pas vanaf het moment dat er al een mooi clubje werksters aanwezig is in het nest en de koningin zich voorgoed binnen heeft opgesloten, heeft de verplaatsing van een wespennest kans van slagen. De nieuwe locatie moet zich echter wel op voldoende afstand bevinden om automatisch terugvliegen van de werksters naar de oude plek te voorkomen. Wij houden daarvoor altijd minimaal enkele kilometers aan.
De verplaatsingsmethode van een pril wespennest zal in een volgende aflevering van de Wespenkrant worden toegelicht. Voor zover wij weten is de Wespenstichting de enige organisatie in Nederland die verplaatsing van wespennesten kan faciliteren. In de komende dagen en weken staan er weer een aantal op het programma op allerlei plekken in het land. Maar wij zijn in gesprek met enkele andere partijen die deze dienst hopelijk vanaf volgend jaar ook kunnen gaan aanbieden.
In de tussentijd kunnen mensen met een problematisch wespennest, hetzij groot of klein, contact opnemen met ons via onze website.
De Wespentelling 2022
Op 30 april (Wespenkoninginnedag) en 1 mei was er voor het eerst in Nederland een Nationale Wespentelling! Mensen konden hieraan deelnemen door in dat weekend met onderstaand formulier in de hand naar buiten te lopen om wespensoorten te turven. De resultaten konden online worden ingevoerd.
Het doel van de Nationale Wespentelling is meerledig. Het belangrijkste is dat we graag inzichtelijk willen krijgen hoe wespenpopulaties zich ontwikkelen. In welke omstandigheden doen wespen het goed en waar komen ze het meeste voor? Om daar een compleet beeld van te krijgen is het belangrijk te weten over welke soorten het gaat. Dat sluit ook aan bij ons doel om mensen de tijd te laten nemen om eens goed te bestuderen wat voor soort je ziet. Door rustig een wesp te bestuderen zal snel duidelijk worden dat het veelgehoorde antiwespen-argument "wespen zijn agressief en vallen zonder aanleiding aan” niet steekhoudend is.
Tot slot hopen we hiermee een opstart te hebben gemaakt om inzichtelijk te krijgen hoe het langjarig gaat met 'de wesp'. Ondanks alle berichten over hoe slecht het gaat met bijen is actieve bestrijding van wespen nog steeds heel normaal. Dat terwijl wespen een belangrijke functie in ons ecosysteem hebben én ook bepaald niet immuun zijn voor alle factoren die een bedreiging vormen voor bijen. En gegevens over de algehele wespenstand blijken op dit moment niet bestaand.
Resultaten
Deze eerste editie is in bijzonder korte tijd opgezet en uitgerold. Zonder budget en op slechts beperkte schaal bekend gemaakt via de sociale media. Wél kregen we vanuit verschillende andere media aandacht. Zowel Omroep Zeeland als Radio 5 hebben er in hun uitzendingen aandacht aan gewijd. Dat heeft geresulteerd in een mooi aantal deelnemers, maar nog niet genoeg om landelijk dekkend te zijn en op geografisch vlak resultaten te kunnen communiceren.
Wat wel erg interessant is, is dat het aantal gesignaleerde wespen over het algemeen bijzonder laag ligt. Bijen zijn overduidelijk in de meerderheid. Een groot aantal van de inzendingen (ruim 60%) heeft geen enkele wespensoort gezien, terwijl bijna 95% van de deelnemers tenminste één bij heeft gezien. Datzelfde geldt voor zweefvliegen (+75% minimaal één exemplaar). Het seizoen is nog pril, op het moment van de Wespentelling kun je waarschijnlijk alleen nog maar koninginnen tegenkomen die dan nog steeds bezig zijn met het bouwen van hun embryonestjes. Referentiedata geeft aan dat er tijdens het weekend over het hele land verspreid waarnemingen zijn gedaan van vrijwel alle mogelijke wespensoorten.
Bijzonder is ook dat de ingevoerde data de openbare informatie van Waarneming.nl tegenspreekt. Volgens die gegevens was in dat weekend van elke gesignaleerde sociale wesp ruim 40% een Europese hoornaar. Onze data wijst op hooguit 25%. Een mogelijke verklaring kan zijn dat mensen tegenwoordig heel alert zijn op hoornaars (vanwege de klopjacht op Aziatische hoornaars) en daardoor veel eerder geneigd zijn ‘grote gevaarlijke wespen’ te fotograferen en te delen via waarneming.nl. En misschien is de gewone wesp voor veel mensen ook wel te gewoon (terwijl die koninginnen qua formaat toch ook behoorlijk indrukwekkend zijn)… interessant om het waarnemerseffect in de praktijk te zien.
We hebben de gegevens, inclusief alle informatie over de weersomstandigheden, gedocumenteerd en bewaard en hopen dat we komende jaren op een groeiend aantal deelnemers kunnen rekenen. Tegelijkertijd doen we aan eenieder ook de oproep om vooral alle soorten wespen te blijven observeren, fotograferen en via waarneming.nl te melden.
Graag tot volgend jaar!
Een merkwaardige uitspraak van een boswachter
In 2018 bleek uit Brits onderzoek dat de wesp een van de meest gehate insecten was en dat deze afkeer verrassend genoeg niet alleen bij mensen voorkwam die niks met de natuur hadden. Ook mensen die van zichzelf vonden dat ze natuurliefhebber waren, bleken vaak een grote hekel aan wespen te hebben.
Dit fenomeen levert af en toe curieuze situaties op. Zo kun je bijvoorbeeld op de websites van vele imkerverenigingen lezen dat wespen verdelgd moeten worden. En vorig jaar hoorden we op van een blij Twitterbericht vanuit een kinderboerderij in Den Haag (waar men veel aan natuureducatie doet) waarin een nest van de Duitse wesp dat met gif was uitgemoord, werd getoond. En wat te denken van het wespennest (mogelijk bewoond door de in ons land vrij zeldzame Boswesp) dat verdelgd werd omdat het onder een zitbankje zat in een natuurgebied. Tenslotte, een online krant met het woord "duurzaam" in de naam en met de doelstelling "(...) de transitie naar een duurzame samenleving helpen [te] versnellen." plaatste een reclame voor wespenverdelgers die slim vermomd was als informatief artikel.
Het aantal voorbeelden van allerlei gradaties van wespenhaat onder natuurliefhebbers is eindeloos en ik zou er makkelijk een extra lange editie van de Wespenkrant mee kunnen vullen.
In bovenstaande opsomming past wellicht ook de recente uitspraak van een bekende boswachter die als expert werd opgevoerd in een recent artikel over wespen in de online krant Metro.
"Heb je in augustus toch last van wespen of een wespennest? Bel dan een destructor [...]. „Daar hoef je je niet schuldig over te voelen, want tegen die tijd heeft het nest zijn ecologische functie al volbracht."
Misschien dat deze boswachter verkeerd is geciteerd door de journalist maar zoals we boven al hebben gezien komt wespenhaat en onwetendheid ook bij zelfbenoemde natuurliefhebbers voor, dus het valt niet uit te sluiten dat deze boswachter serieus van mening is dat het prima is om wespennesten in augustus te verdelgen.
Hoe dan ook, het is een uitspraak die de plank volledig misslaat.
Ten eerste moet men weten dat er meerdere sociale wespensoorten zijn in Nederland die voor een groot deel verschillende eigenschappen hebben. Je kunt ze dus niet over een kam scheren en net doen alsof ze allemaal hetzelfde zijn.
Er is in Nederland welgeteld één wespensoort wiens nesten onder normale omstandigheden al in augustus uitsterven, namelijk de Saksische wesp. Je zou kunnen denken dat zo'n nest vlak voor het uitsterven haar ecologische functie al heeft volbracht. Maar de kans dat iemand last heeft van zo'n uitstervend nest is natuurlijk ook uiterst gering en verdelging is daarmee volstrekt nutteloos. Zet men ondanks dat toch de gifspuit er op dan worden alle eventueel nog aanwezige geslachtsdieren die voor de volgende generatie in het jaar erna hadden moeten zorgen, in een klap gedood.
Voor alle overige wespensoorten pakt het nog slechter uit want hun nesten sterven pas later in het seizoen af. In de maand augustus zijn deze dus wel degelijk nog volop ecologisch actief. Bovendien bevatten ze vrijwel zeker geslachtsdieren.
Verder is het naïef te denken dat het spuiten met gif alleen schadelijk zou zijn voor wespen. De werkelijkheid is dat het gif ook dodelijk is voor alle andere insecten en sommige andere diersoorten. Bij een verdelging zullen sowieso alle andere insecten zoals zweefvlieglarven, kevers en rupsen die in het wespennest leven om zeep worden geholpen. Ook mag niet worden vergeten dat er altijd een deel van het gif onbedoeld in de omliggende natuur terechtkomt met alle gevolgen van dien.
Tenslotte ontneem je bij het verdelgen van een wespennest andere dieren zoals vogels, muizen, etc. de mogelijkheid om het broed te eten. Ook het dienen tot voedsel is onderdeel van de ecologische rol van wespen. Je zou verwachten van een boswachter dat hij dit weet.
Kortom, het is volkomen incorrect om botweg te suggereren dat de verdelging van een wespennest in augustus een prima idee is. Als je last hebt van een wespennest betekent dit automatisch dat de impact van een verdelging niet klein kan zijn. Bovendien leggen ook vele andere dieren die in of bij het nest leven dan het loodje.
Niet doen dus! Alleen in de gevallen dat het echt moet en natuurvriendelijke methoden onmogelijk zijn.
Wespenstichting verwijderd Embryonest van de Aziatische hoornaar
Vorige week kregen we een bericht van mensen die een beginnend wespennest hadden gevonden bij hun huis in Oud-Beijerland (ZH). Ze wilden graag dat wij het nestje natuur- en diervriendelijk zouden verplaatsen.
Na het bekijken van de meegestuurde foto's bleek echter dat het om een embryonest van de Aziatische hoornaar ging! Deze invasieve exoot komt oorspronkelijk uit China en is sinds 2004 bezig met een opmars door Europa. Op plekken waar ze in grote dichtheden voorkomt levert zij een bedreiging op voor de honingbijen van lokale imkers. Ook wordt gevreesd dat andere insecten te lijden hebben onder de aanwezigheid van de Aziatische hoornaar. Zo is zij bijvoorbeeld een nieuwe concurrent én vijand van inheemse wespensoorten.
Hoewel wij ons soms storen aan de overdreven hysterische toon in sommige media en de onjuiste weergave van feiten met betrekking tot de Aziatische hoornaar kunnen wij de Europese verordening die verbiedt om haar nesten te verplaatsen, niet naast ons neerleggen. Het is zelfs wettelijk verplicht om ze te bestrijden. Op vrijdag 20 mei heeft Eric Mahieu van de Wespenstichting dit nest daarom verwijderd en op humane en ecovriendelijke wijze onschadelijk gemaakt. Deze actie is opgepikt door een lokale krant.
Wij hebben goede hoop dat de impact van de Aziatische hoornaar in Nederland uiteindelijk minder groot zal zijn dan momenteel in de warmere meer zuidelijk gelegen Europese landen en dat ze over een aantal jaar ingeburgerd is in onze natuur.
Dan kunnen we de heksenjacht op dit prachtige insect eindelijk stoppen.